Sözlükte sebat ve devam etmek, kesintiye uğramadan geleceğe doğru sürüp gitmek anlamındaki beka kökünden türeyen bir sıfattır.
Esma-i Hüsna’dan biri olarak gelecekte herhangi bir zamanda varlığının sona ermesi düşünülemeyen anlamına gelir ki Allah’tan başka her şeyin gelip geçici olduğunu ifade eden fani kelimesinin zıddıdır.
Varlığının başlangıcı olmaması açısından Allah Teala’ya Kadim, sonu olmaması açısından da Baki denir. Aslında varlığının başlangıcı olmayan yani bir başkası tarafından belli bir zamanda var edilmeyen bir gücün varlığının sonunun da olmayacağı açıktır.
Eskilerin tabiri ile; Kıdemi sabit olanın ademi muhaldir (Başlangıcının olmadığı kesin olanın sonunun olması akıl dışıdır.)
Kainatta Allah dışındaki her varlığın bir başlangıç ve bitiş noktası vardır. Her varlığın nasıl başladığını sorduğumuzda bu soru geriye doğru bir sorular silsilesi olarak devam eder ve büyük patlamaya kadar dayanır. Oradan ötesinin ise akıl ve gözleme dayanan bir açıklaması yoktur.
Bu paradokstan çıkabilmek için varlığın başlangıcının ezelden ebede giden bir mutlak varlığa dayandırılması şarttır. Her varlığın nedeni olan sonsuzdan gelen ve sonsuza giden bir varlık.
Gazali’nin de belirttiği gibi; Varlığı kendinden ötürü zaruri (vacibü’l-vücud bizatihî) olan Allah’ın, zamanın hem geçmişi hem de geleceği açısından nihayetsiz olması aklen de zorunludur. Çünkü varlığını sürdürebilmesi için başkasına muhtaç olmaktan münezzeh bulunan Allah’ın zatı değişime maruz kalmayacağı gibi zamana da bağımlı değildir.
Geçmiş, gelecek, şimdi gibi zamanla mukayyet olan kavramlar biz yaratılmışlar için geçerlidir. Rabbimizin varlığının ezeli ve ebedi oluşu, O’nun zamanın dışında olmasından kaynaklanır. Zaman hareketi, hareket de bir cismani varlığın bir noktadan diğer noktaya giderek yer değiştirmesini gerektirir.
Dolayısıyla zaman yaratılışla başlamıştır ve mahlukatın sonu geldiğinde de bitecektir. İnsan zihni zamanla kalıplanmış olduğundan bu zaman dışılığı layığınca kavrayamadığı için Allah’ın başlangıcının ve sonunun olmayışı, zamandan soyut düşünemeyenlere anlaşılmaz gelmiş ve Yüce Yaratıcıya pek çok efsanede bir başlangıç ve son yakıştırılmıştır.
Aslında Yüce Allah’ın varlığının kendi dışında bir sebebe dayanmıyor olması O’nun varlığının başlangıcı ve sonu olmayışını gayet net bir şekilde açıklar. Varlığının başlangıcı bir başkasının kendini var etmesine, varlığının sürmesi de bir başkasının desteğinin sürmesine bağlı olanlar için kıdem ve beka söz konusu olamaz.
Bu nedenle varlığı kendiliğinden ve ezeli olan Allah Teala’nın varlığının sonu olmaması da gayet anlaşılır bir gerçektir. Özellikle Türk dünyasında hemen bütün mezar taşlarında yer alan Hüve’l-baki (Ölümsüz olan sadece O’dur) cümlesi, Allah’ın üstün kudret ve ebedîliğini ifade ederken kulun aczini dile getirmekte ve dolayısıyla gerçek saadetin O’na teslim olmakla gerçekleşebileceğine işaret etmektedir
Bunlardan biri olan Taha suresinde Rabbimiz Hz Musa ile Firavunun sihirbazları arasında geçen mücadele neticesinde sihirbazların Hz. Musa’ya iman edişlerini anlatırken, onların Firavunun tehditlerinden korkmayışlarını dile getirir ve Allah’a olan iman ve güvenlerini “Allah daha hayırlı ve daha bakidir (1)” ifadesiyle gerekçelendirdiklerini söyler.
Aynı mana Rahman süresi 27. ayette “Ancak azamet ve ikram sahibi Rabbinin zatı baki kalacak” ifadesiyle geçer. Yüce Rabbimizin Hayy ismi de ezeli ve ebedi bir hayatla diri anlamına gelişi sebebiyle Allah’ın sonsuzluğunu vurgulamış olur.
Cenab-ı Hak, Efendimizden peygamberlik görevini yaparken kendisine tevekkül etmesini istediği bir ayette “Asla ölmeyecek olan O diri varlığa (Allah’a) dayanıp güven (2)” buyurarak Allah’a güvenmenin O’nun sonsuzluğu ile ilgisini ortaya koymuştur. Öyle ya, insan ne zaman yok olacağı belli olmayan bir güce nasıl bütün benliği ile güvenebilir?
“Sen Allah ile beraber başka bir ilaha ibadet etme. O’ndan başka hiçbir ilah yoktur. O’nun zatından başka her şey yok olacaktır. Hüküm yalnızca O’nundur ve kesinlikle O’na döndürüleceksiniz (3)“
Baki ismi tecelli ederse Sonsuzluk duygusu insanda olumlu psikolojik duygular arasında sayılır. İnsanın sonsuzluk algısı ve ölümsüzlük arzusu yaratılıştandır. Ölümle beraber her şeyin nihayete ereceğini ve bu dünyada hesapları kapatamadan, sonsuza kadar ayrılacağını düşünmek kişiye büyük bir ıstırap verir.
Ateist düşüncenin insanı derin bir anlamsızlık duygusuna sürüklemesi de bu yüzdendir. Ölümle birlikte sona ermeyen, herkesin yaptığının yanına kar kalmadığı, diriliş, hesap ve karşılık vaadi anlamın en önemli şartlarıdır.
Sufi bakış açısıyla bu isim insanda tecelli ettiğinde, kişi ilgi ve himmetini fani olan şeylerden uzaklaştırıp baki olana yönlendirir. Gelip geçici haller onu kalıcı hedeflerinden uzaklaştırmaz. Olup bitenlere bakış açısı Bu da geçer Ya Hu anlayışıdır.
İşlerin dönüp dolaşıp Baki olan Allah’ın huzuruna varacağını bildiğinden hayatını esaslı bir anlam üzerine inşa etmiştir; böyle olunca sarsılsa da yıkılmaz. Bizatihi fani olan yani zatı gereği yok olmaya mahkûm olan bir dünya nimetini kaybetmek onu perişan etmez.
“Size verilen şeyler, dünya hayatının geçim vasıtası ve süsüdür. Allah katında olanlar ise daha hayırlı ve daha kalıcıdır. Hala buna aklınız ermeyecek mi? (4)“
Kaynak: Fatma Bayram / Diyanet Aylık Dergisi / Ocak 2021 / bkz: 42-43
(1-Taha Süresi 72-73) (2-Furkan Süresi 58) (3-Kasas Süresi 88) (4-Kasas Süresi 60)
