Ekin ve meyve gibi arazi mahsulatından hükümetçe alınacak zekat, arazinin nevine göre değişir. Bugün Müslümanların ellerinde bulunan araziler başlıca 4 nev’e ayrılır:
1- Arazi-i Öşriye: Bu, fethedilip kendi rızaları ile Müslüman olan yerlerin ahalisine, veya kahren fethedilip İslam mücahidlerine mülk olarak verilen topraklardır. Arap yarımadası toprakları bu sınıfa girmektedir. Bu toprakların mahsulatından 10’da bir nispetinde ve öşür namıyla zekat alındığı için, bu topraklara arazi-i öşriyye denilmiştir.
2- Arazi-i Haraciyye: Bu, sulh veya kahr ile fethedilip eski gayr-i müslim ahalinin elinde bırakılmış veya başka gayr-i müslimlere verilmiş topraklardır. Irak köyleri ve havalisi eskiden bu kabilden idiler.
Bu nevi araziden ya mahsulâta göre, veya münasib görülecek muayyen bir miktarda harç adı altında, bir vergi alınır. Bu zekattan sayılmaz.
3- Arazi-i Memlûke: Bu memleket arazisinden olup devlete ait iken bilahare bir bedel karşılığı bazı kimselere satılmış topraklardır. Bunların mahsulatı da, sahibi müslüman olursa arazi-i öşriyye gibidir.
4- Arazi-i Memleket: Bu, vaktiyle Müslümanlar tarafından fethedilip bir kimseye mülk olarak verilmeksizin umum Müslümanlar için ibka edilmiş, devlet elinde tutulmuş topraklardır. Bu toprakların sadece tasarrufu, ekilip biçilmesi şahıslara verilmiştir.
Toprağın mülkiyeti devlete aittir.
Bunlar hükümete belli bir vergi ve işletme ücreti (bedel-i icare) öderler. Binaenaleyh bu nevi arazinin mahsulatından öşür namıyla zekat lazım gelmez. Sadece hükümetin tayin edeceği vergiyi öderler.
Arazi-i öşeriyyede yetişen ekin ve meyvelerin zekatı, öşür, yani 10’da bir’dir. Ancak bu, ekin ve meyveler ırmak ve yağmur suyu ile sulanıyorsa böyledir. Dolaplar ve hayvanlar ile sulanıyorsa 20’de bir nispetinde zekat alınır.
Mahsulat üzerinden 1 yıl geçmesi gerekmez. Bir senede müteaddit defa vücuda gelen mahsulâtın hepsinden aynı nisbette zekât alınır.
Arazi mahsulâtında, imam-ı A’zam’a göre nisab câri değildir. Az da olsa, çok da olsa 10’da bir nisbetinde zekâtı alınır.
Öşürde itibar araziyedir. Mal sahibine değildir. Binaenaleyh çocuklara ve delilere ait arazilerden öşür alınır
Kaynak: Turan Yazılım / Mürşit 5 / İlmihal / M. Dikmen
