1-) Ölü olsun diri olsun, hiç kimseyi küçük görme. Yoksa helak olursun. Zira küçük gördüğün kimse, bilmiyorsun, belki de senden hayırlıdır. Çünkü o fasıkta olsa son nefesinde dönüş yapmış olabileceği gibi, senin de onun durumuna düşmen muhtemeldir.
2-) İnsanların dünyadaki durumlarına büyük gözle bakma. Şüphesiz dünyanın ve içindekilerin Allah katında değeri pek küçüktür. Onların dünyalıklarına kavuşmak için dinini feda etme, ki, gözlerinde küçülürsün de dünyalıklarından da mahrum kalırsın.
Onlara düşmanlığını belli edecek tarzda cephe alma Ancak dince çirkin bir tutum görürsen onların o kötü işlerine karşı dur Yüzüne karşı seni övmelerine ve sana güler yüzle davranmalarına ehemmiyet verme Zira bunlar bazen samimi olmayabilir.
Vaziyetinden onlara yakınma. Sonra Allah seni onlarla baş başa bırakır da mahvolursun. Yüzüne karşı davrandıkları gibi arkandan da öyle davranacaklarını bekleme. Bu, aldatan bir umuttur.
Ellerindekilere göz dikme. Çabucak horlanırsın. Onlardan birine ihtiyacını ilettiğinde, ihtiyacını görürse, o, kendisinden fayda görülen bir kardeştir demektir. İhtiyacını gidermezse onu kınama. Sonra aşırı derecede sana düşman kesilir.
3-) Kabul istidadı ve belirtileri görmediğin kimselere vaaz etmekle oyalanma Zira sözlerine kulak asmadıkları gibi sana düşman kesilirler. Vaazın genel olsun, belli bir şahsı hedef almasın.
4-) Sana başkalarını çekiştireni veya kötülük gördüğün kimseleri Allah’a havale et ve şerlerinden Allah’a sığın. Sakın öç almaya, misillemeye girişme. Sonra zarar daha da artar.
5-) Onların haklı davalarında iyi işiten, batıl iddialarına karşı da sağır ol. Haklarını savun. İnsanların birçoğuyla sohbet etmekten kaçın. Çünkü onlar sürçmeleri dahi hoş karşılamaz, hataları bağışlamaz ve kabahatleri örtmezler. Hurma kabuğunun bile hesabını sorarlar. Aza da çoğa da haset ederler.
6-) Bir müddet arkadaşlık ederek vaziyetini tecrübe etmek, veya alış veriş yapmak, veya sıkıntıya düşüp kendisine muhtaç olmak, veya birlikte yolculuk yapmak gibi hususlarla iyice denemediğin kimsenin dostluğuna güvenme!
Bütün bu hallerine razı olduğun kimseyi bulduğunda, senden büyükse onu kendine baba, küçükse oğul, dengin ise kardeş ediniver
İşte halk sınıflarıyla geçinmenin edepleri bunlardır.
Kaynak: İmam-ı Gazali / İmam-ı Gazali’den Müminlere Vaazlar / bkz: 295-296
