İslam’da Boşanma (Talak) ve Hükmü

Talak ne demek, İslam’a göre boşanma şartları ve talak çeşitleri, boşanma niyeti olmadan söylenen sözler, dini nikahı bozan kinayeli sözler, babanın evine git demekle nikah bozulur mu, rici ve bain talak

Soru: Talak ne demektir?

Cevap: Talak sözlük anlamı olarak bağı çözmek, serbest bırakmak demektir, dini mana da ise belli sözlerle evlilik bağını çözmek ve kaldırmaktır. Türkçede buna boşanma denir.

Bilindiği gibi, boşanma dinimizde istenmeyen ve tavsiye edilmeyen bir şeydir. Gerek ayet-i kerimelerde, gerekse hadis-i şeriflerde evliliği bozabilecek her türlü hareketten sakınılması ve boşanmaya karar vermeden önce tarafların iyice düşünmeleri istenmiştir.

Bununla beraber, unutulmaması gerekir ki, karı-kocanın hak ve vazifelerini yerine getirdikleri huzurlu bir aile ocağı, nasıl bir nevi cennetten bir köşe ise, huzursuz ve geçimsiz bir aile ocağı da cehennemden bir köşe gibidir.

Karı-kocanın bu gibi huzursuzluktan kurtulmaları için İslam dini boşanmayı bir çözüm yolu olarak meşru kılmıştır. Yoksa sebep olmaksızın boşanma caiz değildir.

Kur’an-ı Kerim‘de “kadınlar size itaat ederlerse aleyhlerine bir yol aramayın ⁽¹⁾” buyrulmuştur. Peygamber Efendimiz de konu ile ilgili şöyle buyurmuştur: “Allah’a en sevimsiz olan helal, boşanmadır”

Hüküm bakımından boşanma kaça ayrılır?

Cevap: Hüküm bakımından boşanma beşe ayrılır:

• 1-) Mübah: Bütün gayretlere rağmen eş nefret etme derecesinde sevilmiyorsa onu boşamak mübahtır.

• 2-) Mendup: Kadının ahlakı bozuk ise onu boşamak menduptur.

• 3-) Mekruh: Ortada hiçbir sebep yokken kişinin karısını boşaması mekruhtur.

• 4-) Vacip: Evli kaldığı takdirde nafaka ve diğer konularda harama düşeceğini kesin olarak bilen kimsenin boşaması vaciptir.

• 5-) Haram: Zinaya düşmek korkusu varsa kişinin hanımını boşaması haramdır.

Diğer yandan kişinin, eşini hayız, nifas veya içinde cinsel ilişkilerin yapıldığı temizlik döneminde boşamak da haramdır.

Boşamada Kullanılan Sözler

Cevap: Boşamada kullanılan sözler sarih (açık) ve kinaye (kapalı) olmak üzere iki çeşittir.

1-) Sarih Sözler: Yalnız boşamada kullanılan ve başka anlama gelme ihtimali olmayan sözlerdir. Arapçada talak sözü ile bu sözün kökünden türetilmiş olan sözlerle yapılan boşama bu niteliktedir.

Seni boşadım, sen boşsun, boş ol gibi ifadeler boşamada kullanılan sarih sözlerdir.

Birden fazla niyet edilse bile sarih bir söz ile bir ric’i talak vaki olur. Çünkü sarih sözlerde niyet aranmaz. Halk arasında kullanılan “şart olsun” sözü de boşanma anlamında kullanımı örfleşmiş yörelerde sarih sayılır ve bununla bir rici talak vaki olur

2-) Kinayeli Sözler: Bunlar, boşama anlamına gelebileceği gibi, başka anlamlara da gelebilen sözlerdir. Örneğin, “babanın evine git, sen benim karım değilsin, sen benden uzak ol, ben senden ayrıldım” gibi sözler kinayeli sözlerdir. Bu çeşit sözlerle yapılan boşama, ya boşama niyetinin bulunması veya içinde bulunulan durumun boşamaya delalet etmesiyle geçerli olur.

Kinayeli sözlerin her biri ile bain talak vaki olur. Bu durumda bire niyet edilirse bir, üçe niyet edilirse üç talak vaki olur. İkiye niyet edilirse yine bir talak vaki olur. Çünkü mastar olan talakın adede ihtimali yoktur.

Üç talaka niyet edildiğinde adede değil, cinse itibar edilir. İmam Züfer’e göre ikiye niyet edilirse iki talak vaki olur.

Kinayeli sözler üç çeşittir:

1-) Hem boşama hem de kadının boşama isteğinin reddine ihtimali olan sözlerdir. “Çık git” sözü gibi. Bu tür sözlerin “Seni boşadım, çık git” anlamına gelme ihtimali olduğu gibi, “çık git aramızdaki kavga son bulsun” anlamına da gelebilir.

2-) Hem boşama, hem de azarlama ihtimali olan sözlerdir. “sen bainsin” sözü gibi. Beynunet ayrılık anlamındadır. Bu halde “sen bainsin” sözü boşama anlamına geldiği gibi “hayırdan berisin” anlamına da gelebilir.

3-) Sadece boşamaya elverişli olup redde ve azarlamaya ihtimali olmayan sözlerdir. “iddet bekle, rahmini temiz tut,” gibi sözler bu anlamdadır.

Kinayeli sözlerin halleri de üçtür:

1-) Rıza Hali: Rıza halinde bu üç çeşit kinayeli sözlerden herhangi birisiyle boşamanın gerçekleşmesi niyete bağlıdır. Niyet olmadıkça boşama gerçekleşmez. Çünkü bu sözlerin boşamadan başka bir şeye de ihtimalleri vardır. Niyet konusunda kocanın sözüne inanılır. Gerekirse kendisine yemin de ettirilir.

2-) Öfke Hali: Öfke halinde birinci ve ikinci çeşit kinayeli sözlerden biriyle boşamanın gerçekleşmesi niyete bağlıdır. Fakat üçüncü çeşit kinayeli sözlerden biriyle boşamanın gerçekleşmesi ise niyete ihtiyacı yoktur. Çünkü bu durumda boşama için halin delâleti yeterlidir.

3-) Boşanmanın konuşuluyor olması hali: Bu durumda birinci çeşit sözlerle boşanmanın gerçekleşmesi niyete bağlıdır. İkinci ve üçüncü çeşit sözlerin söylenmesiyle niyete bakılmaksızın boşanma meydana gelir.

Boşama Çeşitleri

Boşama iki yönden taksime tabi tutulmuştur:

• a-) Tekrar normal evliliğe dönüşün mümkün olup olmaması.

• b-) Kitap ve sünnete uygun olup olmaması.

Bunlardan birincisi ric’î ve bain ikincisi de sünni ve bid”î’i olmak üzere ikiye ayrılır:

1-) Rici boşama: Erkeğe, yeni bir nikaha ve yeni bir mehre gerek olmaksızın evlilik hayatına dönme imkanını veren boşama şekline ric’i boşama denir. Ric’i boşamada dönüş ancak birinci veya ikinci talaktan sonra ve henüz iddet bitmeden önce mümkündür. Çünkü iddet bittikten sonra ric’i talak, bain talaka dönüşür. Erkeğin hanımına dönmesi şu iki şekilden biriyle olur:

• Sözle dönüş: Kocanın boşamadan vazgeçerek eşine döndüğünü gösteren sözleriyle meydana gelir. Örneğin, kocanın “Sana döndüm” veya “Eşime döndüm” demesi gibi.

• Fiili dönüş: Kocanın eşiyle cinsi ilişkide bulunması veya hürmet-i musahareyi gerçekleştiren bir fiil işlenmesi durumunda eşe dönüş gerçekleşir. Şehvetle dokunmak da bu niteliktedir.

Rici Sayılan Boşamalar

• 1-) Boşama cinsî ilişkiden sonra yapılmalıdır. Burada sahih halvet cinsi ilişki hükmünde değildir.

• 2-) Sarih boşama sözleriyle boşamış olmak, şiddet ve mübalağa ifade eden bir söz söylememiş olmak.

• 3-) Üç talakla boşamamış olmak.

Rici Boşamanın Hükümleri

• 1-) Boşama sayısı eksilmiş olur. Koca eşini bir talakla boşamış ise iki talak kalır. İki ric’i talakla boşamışsa tek talak kalır.

• 2-) İddet devam ederken eşlerden birisi ölürse diğeri ona mirasçı olur.

• 3-) Evlilik bağı iddet sonuna kadar devam eder. Bu süre içinde erkek, karısından faydalanabilir. Ancak bu durumda koca eşine dönmüş sayılır.

• 4-) İddet süresi içinde koca eşini başka bir talakla boşayabileceği gibi, hul’, ila, lian ve zıhar gibi evliliği sona erdiren diğer yöntemlere de başvurabilir.

• 5-) Boşanan kadın razı olsun veya olmasın, kocanın iddet içinde yeni nikah akdine ve yeni mehre gerek olmaksızın eşine dönme hakkına sahiptir.

2-) Bain Boşama: Yeni bir mehir ile yeniden nikah akdi olmadıkça evliliğin devam etmesine imkan vermeyen boşamaya “bain boşama” denir.

Bain boşama iki kısma ayrılır.

• 1-) Beynunet-i suğra (küçük ayrılık): Kocaya, boşadığı eşine iddet içinde veya daha sonra yeni bir nikahla ve yeni bir mehir belirleyerek dönme imkanını veren boşamadır. Bu da bir veya iki bain talak ile meydana gelir.

• 2-) Beynunet-i kübra (büyük ayrılık): Kocanın eşini bir defa da veya ayrı ayrı zamanlarda üç talakla boşamasına beynunet-i kübra denir. Artık böyle bir kadının başka biriyle usulüne uygun olarak evlenip ondan ayrılmadıkça eski kocasına dönmesi caiz olmaz.

Bain Sayılan Boşamalar

• 1-) Cinsel ilişkiden önce (sahih halvetten sonra da olsa) boşamak.

• 2-) Kinayeli veya şiddet ve mübalağa ifade eden (en büyük veya kötü talakla boşsun gibi) sözlerle boşamak.

• 3-) Kadının isteğiyle bir bedel üzere anlaşarak boşamak.

Bain Boşamanın Hükümleri

a-) Beynunet-i suğra (küçük ayrılık) durumunda:

• Evlilik bağı sona erer. Bu durumda boşanan eşler iddet içinde veya daha sonra birbiriyle evlenebilirler.

• Talak sayısı eksilmiş olur. Örneğin, kişi cinsi ilişkiden önce bir bain talakla boşadığı kadınla yeniden evlenmesi durumunda yalnız iki talak hakkına sahip bulunur.

• Boşanan eşlerden biri iddet içinde ölürse diğeri mirasçı olamaz.

• Ölüm veya boşama zamanına bırakılan mehir, peşine döner.

• Kadın iddeti bitinceye kadar kocasının evinin bir bölümünde kalabilir ve kocanın nafaka yükümlülüğü devam eder

b-) Beynunet-i kübra (büyük ayrılık) durumunda:

• Evlilik akdi derhal sona erer. Kadın başka biriyle usulüne uygun olarak evlenip ayrılmadıkça ilk kocasına helal olmaz.

• Kocanın kadın üzerindeki boşama hakkı bitmiş olur.

• Kadın iddet süresince koca evinin bir bölümünde kalabilir ve kocanın nafaka yükümlülüğü devam eder.

• Daha sonra ödenmesi kararlaştırılan mehir, peşine dönüşür.

• Boşanan eşlerden biri iddet müddeti içinde ölürse diğeri mirasçı olamaz.

3-) Süni Boşama: Sünnete uygun olan boşama şekline denir. Süni boşama en güzel (ahsen) ve güzel (hasen) olmak üzere ikiye ayrılır:

• 1-) En güzel boşama: Kocanın, eşini temizlik günlerinde cinsel ilişkide bulunmaksızın, bir talakla boşayıp, iddet sonuna kadar beklemesidir. Çünkü pişmanlık durumunda eşlerin iddetten sonra da nikah yenileyerek evliliği sürdürmeleri mümkündür. Kadına en az zarar veren bu boşama yöntemidir.

• 2-) Güzel boşama: Bu da sünnete uygun bir boşama çeşidi olup, kocanın eşini her temizlik günlerinde bir ric’i boşama olacak şekilde üç defa boşamasıdır. Boşamanın bu şekilde birer ay aralıkla, kadının temiz ve çekici olduğu bir sırada yapılması eşler arasında barışma umudunu artırır.

4-) Bid’i Boşama: Sünnete uygun olmayan boşama şekline denir. Şu boşamalar bid’idir:

• 1-) Kadını hayız halinde boşamak.

• 2-) Kadını temiz olduğu günlerde cinsî ilişkiden sonra boşamak.

• 3-) Kadını, bir temizlik günlerinde bir defa da veya ayrı zamanlarda bir talaktan fazla boşamak.

Not: Bu görüşler Hanefi mezhebine göredir

(1-Nisa Süresi 34)