Gıybet etmeye sebep olan ve gıybete sevk eden birçok sebep vardır. Bunlardan bazıları şunlardır:
1- Kinini yenmek: Bir kimse birisine bir sebepden ötürü kızıp öfkesi kabardığı zaman, kızdığı adamın kötülüklerini sayıp dökerek öfkesini yener Eğer burada kuvvetli dini duyguya sahip değilse, tabii olarak, dili adamın aleyhinde konuşmaya başlar.
Kızdığında bazen hiddetini yenemeyince öfke içte gizlenir ve köklü bir kine dönüşür. Böylece sürekli kötülükleri anmaya sebep olur. Kin ve gadab kişiyi gıybete dürtükleyen önemli faktörlerdendir.
2- Arkadaşlara uymak: Arkadaşları başkalarının namus ve şerefleriyle eğlendikleri vakit kendisi onlara karşı gelse veya toplantıyı terk etse, arkadaşlarının ağırına gideceğinden soğuyacaklarını düşünerek onlara katılır ve bu davranışını güzel muaşeret sanır.
Bazen arkadaşları bir şeye öfkelenirler; o da kıvançta ve tasada ortak olduğunu göstermek için arkadaşlarının kızmasıyla kendisi de kızar ve onlarla beraber dedikodusu yapılanın ayıplarını ve çirkinliklerini alabildiğine anlatmağa koyulur.
3- Gösteriş ve övülme isteği: Bu da başkalarına kusur bularak şahsını büyük gösterme arzusundan doğar.
4 – Hased: Hased, insanların övdüğü, sevdiği ve saygı gösterdiği kimseyi çekememektir. Hasedçi hased ettiği kimseden bu nimetin zail olmasını (elinden çıkmasını) arzular. Zira halkın ona gösterdiği rağbet kendisine ağır gelir. Bunun için insanlar teveccühünü ondan uzaklaştırıncaya kadar adamı lekelemekten başka yol da bulamaz.
5- Eğlenmek, şakalaşmak, vakitleri gülerek geçirmek için tarafları kızıştıracak bir şekilde halkı güldüren şeylerle başkalarının ayıplarını anmaktır.
6- Gıybeti yapılanı hor görerek eğlenceye ve alaya almaktır: Bunun menşei büyüklenme ve alay edileni hiçe saymaktır. Burada çok derin üç sebep daha vardır ki, bu üç sebepte şeytan için tuzaklar bulunur. Bunlar şaşma, acıma ve Allah için öfkelenme hallerinde bir adamın adını anmak ile olur.
Mesela: Falanın falanca önünde oturmasına şaştım. O cahilin biridir demek gibi. Adam samimi olarak bu vaziyeti hoş karşılamamış ve şaşmış olabilir.
Veya: Falan zavallının durumu ve karşılaştığı bela beni üzdü demesi gibi. Gerçekten adam üzülmekte içtenlikli olabilir. Veya günah işleyen birisine Allah için kızıp kızdığını hem açığa vurması hem de adamın adını anması gibi. İşte şu üç halde vacip olan, kişinin ismini saklı tutması, başkalarına açıklamamasıdır. Yani buralarda isim vermemek gerekir.
Kaynak: İmam-ı Gazali / İmam-ı Gazali’den Müminlere Vaazlar / bkz: 424-425
