“Gerçekten müminler kurtuluşa ermiştir. Onlar ki, namazlarında huşu içindedirler. Onlar ki, boş ve yararsız şeylerden yüz çevirirler. Onlar ki, zekatı verirler ve onlar ki, iffetlerini korurlar. Ancak eşleri ve ellerinin sahip olduğu (cariyeleri) müstesna. (Bundan dolayı) kınanmış değillerdir. Şu halde, kim bunun ötesine gitmek isterse işte bunlar, haddi aşan kimselerdir. Yine onlar (o müminler) ki, emanetlerine ve ahitlerine riayet ederler. Ve onlar ki, namazlarına devam ederler. İşte asıl bunlar varis olacaklardır. (Evet) Firdevs’e varis olan bu kimseler, orada ebedi kalıcıdırlar (Mü’minun Süresi 1-11)”
Bu mübarek ayetlerde ebedi kurtuluşa nail olacak müminlerin vasıfları sayılmaktadır. Ki onlar;
Ayetlerde bu hususiyetleri haiz olan müminlerin cennetlere varis olacakları müjdesi verilmektedir.
Konumuzu teşkil eden ayetlerin nüzulü hakkında Hz. Ömer (r.anh) şöyle demiştir: Nebiyy-i Ekrem (s.a.v)’e vahiy indiği zamanlarda etrafında arı vızıltısı gibi bir ses işitilirdi. Bir gün yine vahiy inmeye başladı ve bizler de bir süre öylece bekledik. Bu hali geçip açılınca kıbleye döndü ve ellerini kaldırarak;
Kim bu ayetleri okuyup gereğini yerine getirirse cennete girer. buyurdu ve Mü’minun Süresinin ilk on ayetini okudu.
Burada öncelikle ümidimizi tazeleyen bir önemli münasebete dikkat çekmek isteriz. Şöyle ki; “Mü’minun Süresinin ilk ayetleri ile bundan evvelki Hac Süresinin son ayetleri arasında büyük bir münasebet ve irtibat vardır.
Hac Süresinin sonundaki ayetler, mü’minlerin kurtuluşa nail olabilmeleri için kendilerine yedi dini vazife tebliğ edilmişti. Mü’minun süresinin ilk ayetlerin de ise yedi vasfı taşıyan, yedi vazifeyi ifa eden ve o husustaki ilahi emre uymuş bulunan müminlerin kurtuluşa nail olacakları bildirilmektedir…
Şöyle ki;
Cenab-ı Hakkı birleyen müminler, Hz. Muhammed’in peygamberliğini tasdik edenler, kıyametin vuku bulacağını itiraf edenler, zaruriyat-ı diniyeden sayılan hükümleri yerine getirenler kurtuluşa ermişlerdir. Onların gelecekleri emniyete alınmıştır, onların kurtuluş ve saadeti adeta şimdi meydana gelmiş gibi kesin olarak kararlaştırılmıştır.
İşte bu müminler, yedi güzel sıfata sahip oldukları için şimdiden kurtuluşa nail olmuş gibidirler.
Birincisi: Bu yüce vasıfların birincisi, en mühimi hiç şüphesiz iman etmiş olmaktır.
İkincisi: Kurtuluşa eren müminlerin vasıflarındandır ki, onlar mükellef oldukları ibadetlerin en yükseği olan namazlarında huşu üzeredirler, tevazu sahibidirler. Namazlarını Cenab-ı Hakk’a kulluk arzında bulunmak için tam bir tevazu ile edaya çalışırlar.
Namaz kılarken etrafa bakmayıp yalnız secde yerine bakarlar. Ellerini elbiselerine, yüzlerine, gözlerine sürüp durmazlar. Hak Teala’nın manevi huzurunda bulunduklarını düşünerek tam bir edep ve itidal üzere bulunurlar. Kalp huzuru ile ve erkanına riayet ederek namazlarını kılmaya çalışırlar. Bu da müminlerin ikinci güzel vasfıdır
Şunu bil ki; İmandan sonra namaz en önemli ibadettir. Ve namaz ibadetlerin özü, mümin olmanın başta gelen alametidir.
“Onlar ki, namazlarında huşu içindedirler” buyruğunda bahsedilen huşu ise; bir yönden korku, çekingenlik gibi kalbi fiilleri, bir yönden de sallanmayı bırakıp sükunet içinde olmak gibi dış azalara ait fiilleri ifade eder. Buna göre, kalbin huşusu korkmaktır. Azamet ve kudret sahibi zatın huzurunda heybet hissine kapılmaktır.
Bedenin huşusu, böyle bir şahsın huzurunda baş eğmek, boyun bükmek, bakışları aşağı çevirip sesi alçaltmaktır. Bu bakımdan huşu, kökleri kalpte, görüntüleri bedende olmak üzere her iki manayı da içinde bulundurur.
Bunun kalbe ait tarafı Rabbin azamet ve celali karşısında kendi küçüklüğünü göstermektir. Nefsi Hakk’ın emrine baş eğdirip söz dinlettirmektir. Edep ve tazimden başka bir şeye yönelmeyecek biçimde kalbin tazim duygusunu hissetmesidir.
Dış görünüşe ati yönü ise, bu tazim duygusunun kalpte yerleşmesiyle birlikte vücut organlarında bir sükunet meydana gelmesidir. Gözlerin sadece secde yerine bakıp sağa sola bakmamasıdır. Bundan dolayı huşunun aslı namazın şartlarından olan niyetin samimiliği ile alakalıdır. Tezahürleri de namazın adab ve diğer şartlarıyla ilgilidir.
Rivayet edildiğine göre Resulüllah (s.a.v) ve ashabı namazda gözlerini gökyüzüne kaldırırlardı, bu ayetin inmesi üzerine önlerine eğdiler.
Üçüncüsü: “Yine kurtuluşa erenler o müminler ki, onlar her lüzumsuz şeyden yüz çevirirler. Öyle Lağviyat denilen boş şeylere iltifatta bulunmazlar. Bu da onların üçüncü güzel vasıflarıdır.”
Resul-i Ekrem (s.a.v) bu manayı teyit sadedinde; “Kendisini doğrudan ilgilendirmeyen şeyi terk etmesi, kişinin iyi Müslüman olduğunu gösterir” buyurmuşlardır. Bir başka hadis-i şeriflerinde ise malayaniden uzak durmanın lüzumunu; “Allah’a ve ahirete iman eden kişi ya faydalı söz söylesin veya sussun” şeklinde dile getirmişlerdir.
Dördüncüsü: “Ve yine kurtuluşa erenler o müminlerdir ki, onlar zekatı ifa edenlerdir. Onlar, iman ile bütünleşerek bedeni ibadet ile vasıflanıp, lağviyat türünden olan şeylerden sakınır oldukları gibi mali mükellefiyetlerini de ifa ederler; hak etmiş olanlara mallarından belirli hisse ayırırlar. Bu şekilde de nefislerini arındırmaya, cimrilik lekesinden temizlemeye muvaffak olurlar. Bu da o zatların dördüncü övülen vasfıdır.
Burada şunu özellikle belirtmek isteriz ki; “Onlar ki, zekatı verirler” kavlinde sözü edilen zekat hem kalbin hem de malın temizliğini ilgilendirir. Çünkü zekat vesilesiyle kalp cimrilikten temizlenir, bencillikten kurtulur ve şeytanın fakirlik konusunda verdiği vesveseleri yenecek bir kuvvet kazanır. Allah huzurunda elde edeceği karşılık ve mükâfata elindeki maldan daha çok güvenmiş olur.
Bununla birlikte zekat aynı zamanda servet için de temizliktir; malın geri kalanının temiz ve helal olmasını sağlar. Zekatla ilgili diğer ayetlerde ekseriyetle “zekatı verirler” veya “zekat verin” ifadeleri geçerken, burada “li’z-zekati failun” şeklinde farklı bir üslup kullanılması, bazı ince manalara işaret eder.
Şöyle ki;
Nitekim ayet-i kerimede “failun” ifadesinin kullanılmasının bir hikmeti de budur. Çünkü bu ifadede, nefiste iyice kök salıp yerleşmiş olan bencillik, hodgamlık, cimrilik gibi kötü sıfatların üstesinden gelmek üzere “ciddi bir mücahede içine girme” manası vardır.
Beşincisi: “Ve yine kurtuluşa erenler o müminldirer ki, onlar temiz bir hayat yaşamaya gayret ederler. Avret mahallerini ve şehvet güçlerini daima muhafaza ederler. Haram olan ilişkilerden, insanlık terbiyesine aykırı olan vaziyetlerden kaçınırlar. Örtülmesi icap eden azalarını açıvermekten son derece sakınırlar. İslam adabına aykırı hareketlerde bulunmazlar. Bu da onların beşinci temiz vasıflarıdır
Ancak cemiyet hayatının meşru şekilde gelişmesine ve devamına vesile olan meşru münasebetle yetinirler. Artık kimler de bunların ötesini istemiş olur ve kendisi için verilen böyle bir şeri müsaade dışına çıkmak isterse, işte haddi tecavüz etmiş olarak temiz yaratılıştan uzak düşmüş olanlar onlardır.
Altıncısı: Ve yine kurtuluşa erenler o müminlerdir ki onlar emanetlerine riayet ederler. Hiç bir kimsenin hukukuna, namusuna, haysiyetine tecavüzde bulunmazlar. Kendilerine bırakılan emanetleri sahipleri adına korurlar. Kendileri için birer emanet sayılan hayatlarını, kuvvetlerini de kötüye kullanmazlar. Ve onlar ahidlerine de riayet ederler.
Bu cümleden olmak üzere Allah Teala’ya karşı üstlenmiş oldukları ibadetleri, vazifeleri güzelce ifaya çalışırlar. İnsanlarla yapmış oldukları sözleşme hükümlerini mutlaka yerine getirirler. Bu da o müminlerin şayan-ı takdir olan altıncı vasıflarıdır. Çünkü gerçek müminler, uhdelerine verilen “emanetleri korur ve sözlerini tutarlar.
Tabiidir ki burada bahsedilen emanet yalnız mal, para ve eşyalara ait bir durum değildir. Bütün şeri teklifler, Allah’a ait haklar, kullara ait haklar, vekaletler, velayetler, memuriyetler de emanetlerdendir. Ahid de, gerek Allah’a ve Peygamber’e, gerekse insanlara karşı olan anlaşmaları ve taahhütleri içine alır.
Müminler en geniş anlamıyla tüm emanetleri gözetirler ve fıtratlarının bu doğrultudan sapmasına izin vermezler. Onlar anlaşmalarını ve verdikleri sözleri de yerine getirirler. Öncelikle Allah’a verdikleri kulluk sözünü hakkiyle ifa ederler. Allah adına kullara verdikleri sözlerin ifasına da dikkat ederler.
Muhammed b. Fadl der ki: Uzuvlarının hepsi senin yanında emanettir ve onlardan her biri hakkında sana bir emir verildi.
Hz. Ömer (r.anh)’ın şöyle dediği rivayet edilmiştir: Bir kimsenin iyi biri olduğunu anlamak için kıldığı namaza, tuttuğu oruca bakmayın.
Burada şunu diyebiliriz: Sıhhatli bir toplum düzeni oluşturmak için yukarıda sayılan hususlar temel prensiplerdir. Namaz ve zekat gibi farz olan ibadetlerin yerine getirilmediği, emanetlerin gereğince muhafaza edilmediği, antlaşmaların gözetilmediği toplumlarda anarşi ve anlaşmazlıklar had safhada olur. Çünkü bu temel kaideler, sosyal hayatın temeli olarak görülmediği sürece toplum hayatı sağlıklı bir biçimde sürdürülemez.
Bu bakımdan, güven ve huzurun yaygınlaşması için başta emanetlere riayet olmak üzere İslam’ın hakkaniyet ve nezakete dayalı prensiplerinin yaşatılması lazımdır.
Yedincisi: Ve yine kurtuluşa erenler o müminlerdir ki, onlar namazlarını tam bir huşu ile kılmakla beraber namazları üzerine muhafazada da bulunurlar. Namazlarına düzenli bir şekilde devam ederler. Namazlarının farzlarından, sünnetlerinden, adabından bir şeyi terk eylemezler, namazlarını vakitlerinde kılmaya çalışırlar.
Beş vakit namaza, cuma namazına, teravih ve bayram namazlarına, vitir ve kuşluk namazlarına ve diğer nafile namazlara devam eder dururlar. Namazların en yüce bir ibadet olduğunu bilerek onları eda ederler ve bu vesileyle ruhani bir zevke nail olurlar. Ve bu da kurtuluşa kavuşmuş olan hakiki müminlerin yedinci güzel vasıflarıdır.
İşte o güzel vasıflar ile nitelenmiş olan müminler var ya cennetlere varis olanlar onlardır. Yüce makamlara nail olanlar, varis unvanına layık olanlar ancak onlardır. Onlar cennetlerin en yüksek tabakasını teşkil eden ebedi saadet mevkiine, kendilerine başkalarından miras kalmış gibi sahip bulunurlar. Ve o Firdevs cennetinde ebedî olarak kalırlar. Artık oradan ebedi olarak çıkmayacaklardır. İşte imanın ve onun semeresi olan üstün vasıflara sahip olmanın büyük mükafatı budur.
Dikkat edilirse burada son olarak; Müminlerin ayrılmaz özellikleri cümlesinden olmak üzere tekrar namaza dikkat çekilmiş ve bu güzel vasıflara sahip olan müminlere verilecek mükafat bildirilmiştir.
Ayet-i kerimede yer alan “namazı muhafaza” şu anlama gelir:
Görüldüğü üzere bu sürede müminlerin özellikleri namazla başlayıp namazla başlayıp namazla bitmektedir. Bu da namazın İslam binasındaki yerini ve önemini göstermektedir.
Kaynak: Cafer Durmuş / Ey İman Edenler / bkz: 11-17
