Riya ile ilgili ele almış olduğumuz diğer makale ve köşe yazılarından anlamış olduğumuz; Riyanın amelleri yok ettiği, nezd-i ilahide gadaba sebep olduğu ve kulları helak eden en büyük günahlardan olduğu gerçeği ortaya çıktı
Riyanın tedavisinde iki makam vardır:
Birincisi, riya damarlarını ve köklerini kalpten söküp atmak; Riyanın kökü mevki ve mansıb sevgisidir. Riyamın ayrıntılarına girişildiğinde, bu üç esasta toplanır:
İşte şu üç madde riyakarı riyaya sevk eder.
Bunun tedavisi: Kulun riyanın zararlarını, riyanın kalbi bozduğunu, dünyada kendisini tevfik-i ilahiden, ahirette de Allah katındaki makamlardan uzaklaştırdığını, ahirette maruz kalacağı azabı ve perişanlığı bilmesi ile mümkün olur.
Kul ahirette maruz kalacağı bu rüsvaylıklar üzerinde düşünür ve dünyada gösteriş yapmakla elde ettikleri ile ahirette yitireceklerini karşılaştırırsa, elbette riyadan vazgeçer. Tıpkı balın tatlı olduğunu bilen, fakat balın zehirli olduğu haber verilmekle baldan yüz çeviren kimse gibi.
Halkın ellerindekilere tama ederek gösteriş yapıyor ise, bilmeli ki, kulların kalplerine hakim olan Allah Teala’dır. Verdirmeyen de, verdiren de O’dur. Halk ona muhtaçtır. Rızık veren ancak Allah Teala’dır.
Halkın elindekilere göz diken, horluktan ve perişanlıktan kurtulmaz. Arzularına kavuşsa bile, minnetten ve küçük düşmekten uzak olmaz. Nasıl olur da yalancı bir umut ve fasid bir vehim uğruna Allah katındakilerden vazgeçer.
İnsanların yermelerinden korkmasına gelince… Neden bundan korkuyor? Onların yermeleri, Allah’ın onun hakkında ezelde yazdıklarından ne eksiltir, ne artırır, ne de ecelini öne alır ve ne de rızkını geri bırakır.
Cennetlik ise cehennemlik yapmaz. Allah katında sevgili bir kul ise, Allah’ın buğzuna uğramasına sebep olmaz. Kulların hepsi acizdir. Kendilerine ne zarar vermeye ne de fayda sağlamaya muktedirdirler. İşte kulun kalbine şu sebeplerin afetleri ve zararları yerleştiğinde, riyaya karşı rağbeti gevşer, kalbine yönelir. Akıllı adam zararı çok, karı az olan şeye rağbet etmez.. Riya köklerini söken ilmi ilaçlar bunlardır.
Ameli tedavi şekline gelince; Çirkin günahlar işlenirken kapılar kapatıldığı gibi, nefsi gizli ibadet yapmaya alıştırmak ve ibadetleri kapalı kapılar arkasında yapmaktır.
Ikinci makam:
İkincisi, şu anda hatırdan geçenleri def etmektir: İbadet esnasında arız olan riyayı önlemek hakkındadır. Bunu da öğrenmek gerekir. Riyanın köklerini sökmek, tama etmeyi kesmek, halkın övgülerini ve zemlerini mühimsememek hususunda nefsiyle mücahade eden kimseyi ibadet esnasında şeytan rahat bırakmaz, çeşitli riya hatıralarıyla karşısına çıkar.
Hatırına ibadetini insanların duymasını bilmek geldiğinde, kişi nefsine şu şekilde hitap ederek bunu yok eder: Halkın bilip bilmemesinden sana ne? Allah senin halini biliyor ya, başkasının bilmesinde hangi yarar var?
Şayet halk tarafından övülme lezzetine doğru rağbeti kabarır ise, riyanın kalbinde kökleşecek afetlerini, ilahi gadaba maruz kalacağını ve uhrevi hüsrana uğrayacağını hatırlamalıdır.
Kaynak: İmam-ı Gazali / İmam-ı Gazali’den Müminlere Vaazlar / bkz: 509-511
