Riya açık ve gizli olmak üzere iki kısımdır. Açık olan riya, kişiyi amele sevk eden riyadır. Bunun da daha açığı, sevap bekleyerek amelle gösteriş yapmaktır. Bundan biraz gizli olanı, başlı başına amele sevk etmeyen riyadır.
Mesela; Allah rızası için her gece teheccüd namazına kalkmayı i’tiyad edinmiş birinin, bu namazı ağırlanarak kıldığı halde; yanında başkası bulunduğunda aynı namazı hevesle kılması gibi.
Bundan daha gizli olanı şudur: Başkasının onu görmesi, amel yapması (veya yapmakta olduğu amelini kolaylaştırması) açısından tesir etmez. Fakat amelinin bilinmesini ister.
İhlas ile amel edip riyayı reddeden niceleri vardır ki, amellerinin duyulmasına sevinirler ve amelleri duyulduğu için de ibadetlerine daha sıkı sarılırlar. İşte bu sevinç de daha gizli olan riyaya delalet eder. Sürur bu riyayı dışarı sızdırmamıştır. Kalbin insanlara karşı bir meyli olmasa idi, insanların onun ibadetini duyması onun neşesini arttırmazdı.
Ateşin taşta gizlenmesi gibi, riya da onun kalbinde saklı idi. Halkın duyması ile gösterdiği sevinç, ondaki bu gizli riyayı meydana çıkarmıştır.
Bundan da daha gizli olan riya: Amelini duyurmak istemediği gibi, taatinin çevrede işitilmesiyle de sevinmez. Bununla beraber, insanları gördüğünde onların güler yüz ve saygı ile kendisini karşılamalarını, övmelerini, ihtiyaçlarını gidermeye koşmalarını, alışverişte müsamaha göstermelerini, meclislerde kendisine yer vermelerini arzular.
Şayet hakkında birisi bir kusur işler ise bu kendisine ağır gelir, o kişiden hoşlanmaz olur. Adeta bu adam var gücüyle gizlediği ibadetiyle başkalarından saygı bekler.
Halk ile ilgili olan her şeyde, ibadetinin varlığı ile yokluğu eşit olmadıkça, karıncanın ayak sesinden daha gizli olan riyanın gizli şaibelerinden kurtulamaz.
Bütün bunlar yapılan ibadetin sevaplarını yok ederler. Bu çok gizli olan riyadan ancak sıddıklar selamet bulur
Kaynak: İmam-ı Gazali / İmam-ı Gazali’den Müminlere Vaazlar / bkz: 508-509
