Günümüzde, farz ibadetleri yapıp büyük günahlardan sakınmak “takva” olarak tanıtılır ve bu yeterli görülür. Aslında büyük günahları terk etmek takvanın birinci basamağıdır; fakat son noktası değildir. Kalpte bulunan ve kalp ile işlenen manevi günahlardan da gerçek temizlik gerçekleşmez. Allah Teala:
“Günahın açığını da gizlisini de terk edin. Çünkü günah işleyenler yaptıklarının cezasını mutlaka çekecekler (En’am Süresi 120)” buyurarak, her türlü günahtan uzak durulmasını bizlere emretmiştir.
Kur’an, kalbin temizliğine tezkiye ismini vermiş ve ebedi kurtuluşu ona bağlamıştır.
Hz. Peygamber’in (s.a.v) temel görevi de tebliğ ve tezkiye olarak belirlenmiştir. Tezkiye kalıbı değil kalbi temizlemektir. Bu ise kalbin şirk, küfür, isyan ve gaflet gibi manevî kirlerden arındırılmasıdır.
Bu arındırma iman, nur, feyiz, tövbe, istiğfar, gözyaşı ve ibadetlerle olur. Hadisler, güzel ahlakın asıl merkezi olarak kalbi işaret eder. Efendimiz (s.a.v), kalbin dini yaşantıdaki yerini şöyle tanıtmıştır:
“İnsan vücudunda öyle bir parça vardır ki, o iyi olduğu zaman bütün bedenin işleri iyi ve güzel olur. O bozulduğu zaman, bütün vücut bozulur. Dikkat edin o parça kalptir”
Bunun için mürşidler, insan eğitiminde ilk hedef olarak kalbi seçerler. Bütün gayretlerini, müridinin kalbinin uyanması ve ihyası için kullanırlar. Bu işi devamlı gündemde tutarlar gerçekleşmesi için çok fazla zaman ayırırlar
Üzülerek belirtelim ki, bugün insan kalbinin manevi terbiyesi ihmal edilmiş, gayretler çoğunlukla mideye ve kalıba yöneltilmiştir. Kalp hastalığı denilince manevi değil, maddi kalp hep anlaşıla gelmiştir. Öyle ki kalple işlenen günahlar gizli olduğu için zahirdeki günahlar kadar üzerinde durulmamıştır.
Mesela;
Bir mümin bunlardan sakındığı gibi, kalple işlenen kin, haset, kibir. riya, aşırı dünya sevgisi, kader ve kazaya itiraz, ilahi takdire rızasızlık, gaflet gibi gizli günahlardan sakınmamaktadır.
Halbuki, İbn Hacer-i Heytemi’nin naklettiği gibi:
Çünkü onlar, sonuçta imanı zedeler. ibadetin kabul edilmesin engeller, amellerin sevabını yok eder. Gizli günahların çoğu insanı şirke sürükler, nifaka bulaştırır, dinden bile çıkarır. Ayrıca kalpte yer eden gizli günahlar, devamlıdır, her zaman insanı tehlikeye sokar. Zahiri günahlar ise böyle değildir.
Bir insan devamlı adam öldüremez, hiç ara vermeden içki içemez Fakat hasetçi bir insan devamlı haset ateşiyle kavrulur Kibirli bir insan her işinde kibrini ortaya koyar. Riyakar bir insan, her ne yapsa işlerinde riya kokar.
Aşırı dünya sevgisi, mal hırsı tedavi edilmezse, can çıkana kadar kalbe yara olur. Kalbi saran günahları fark etmek kadar, onları terk etmek de zordur. Bunun için gerçekten ıslah olmuş ve Allah ile huzur bulmuş insan sayısı azdır.
Tasavvufun ana konusu, batıni fıkıhtır.
Batini fıkıh, insanın iç alemini oluşturan kalp, ruh, nefis ve diğer latifelerin tezkiye, terbiye, terakki ve inkişaflarını hedefleyen manevi, nurani, kalbi bir ilimdir.
Zahiri fıkıh vücudumuzun dış azaları ile yapacağı ibadet ve vazifeleri inceleme konusu yaptığı gibi, batıni fıkıh diyebileceğimiz tasavvuf da kalple ilgili ibadet ve ahlakları temel konusu yapmıştır.
Tasavvufun hedefi, kalbin ihsan mertebesine ulaşmasıdır.
İhsan, kalbin gafletten uyanması ve manevi kirlerden arınması sonucu yakin haline ulaşır. Yakin, kalbin Cenab-ı Hakk’ı görüyor gibi bir şuur ve hassasiyete sahip olması demektir. Bu hal, her mümin için bir hedeftir.
Zira Rasulullah Efendimiz’in (s.a.v) işaret ettiği gibi; Din; İman, İslam ve ihsandan oluşmaktadır. Din imanla başlamakta, ibadetlerle olgunlaşmakta, ihsanla olgunluğa ulaşmaktadır
Tasavvufta, kalbin bu hale gelmesi üç safhada gerçekleştirilmektedir.
Bundan sonrası huzur makamıdır. Mürşidler, bu hali “kurbiyyet” olarak tarif ederler ve gerçek manada “sufi” kelimesini bu sıfatı elde etmiş kamil insan için kullanırlar. Kur’an’da bu yakınlığa ulaşanlar “mukarrebun” sıfatıyla tanıtılır. İlahi taksime göre onlar, insanlar içinde “abikün” sınıfını oluşturmaktadır.
Kısaca özetlediğimiz kalbin tezkiyesi ve nefsin terbiyesi hali, bütün müminlerin ortak hedefidir.
Bu hedefte hiçbir ihtilaf yoktur. İhtilaf onun nasıl elde edileceği konusundadır. Hz. Peygamber’in hayatı süresince bu işin merkezinde bizzat kendisi bulunuyordu. Manevi tezkiye ve terbiye onun nezaretinde gerçekleşiyordu. Ondan sonra bu görev farklı usullerle yerine getirilmeye çalışıldı
Peygamberimizin yaşadığı asırdan sonra kalp hastalıkları çoğaldı ve yaygınlaştı. Öyle ki dini hayata taklit hakim oldu. Yaşanan manevi gerilemeye devlet yönetimi bir çare bulamadı. Bütün iyi niyetlerine rağmen fıkıh alimleri bu manevi gerilemeyi durduramadılar, onu üzülerek seyrettiler
Hadis alimleri içine düşülen manevi boşluğun tehlikelerini sadece anlatmaktan başka bir şey yapamadılar. Tefsir alimlerinin uyarıları halkı yöneldiği dünya hırsından alıkoymadı.
Bu arada hicri II. asırla birlikte yeniden bir ihya hareketi başladı. Bu sönmeye yüz tutan dini hayatı canlandırma hareketiydi. Bu dini yaşantıdaki canlanmanın başında büyük veliler, mürşidler bulunuyordu.
Veliler ve mürşidler, aynı zamanda daha sonra bir disiplin halini alacak tasavvufi terbiyenin temellerini oluşturuyordu.
Hz. Peygamberin (s.a.v) sünnetini takip etmekten başka Allah’a giden hiçbir yol yoktur. Biz bütün hallerini ve işlerini Kur an ve sünnetle ölçüp onların emir ve işaretine göre hareket etmeyeni Allah adamı saymayız.
Tasavvuf deyince akla gelecek anlayış budur. Bu ölçü ve edepleri kim korursa gerçek mümin, hakiki sufi odur. Tasavvufun hedefe aldığı terbiye her mümin için gerekli bir terbiyedir. Öyle ki, İmam Gazali (r.ah) böyle bir terbiyeye girip nefsi islah etmeyi, herkes için farz-ı ayın kabul eder. Yani olmazsa olmaz gibi şart koşar, ‘Çünkü peygamberler hariç, hiç kimse manevi hastalıklardan uzak değildir ve onlardan tek başına kurtulamaz’ der.
Unutulmaması gereken bir gerçek var ki; “Maneviyat ilmi ve terbiyesi almayan kimse, hiç farkında olmadan bir çok büyük günah işlerken ölür gider”
Farkında olunmayan bu günahlardan bazıları; kibir, kendini beğenme, ibadetiyle övünme, insanları beğenmeme gibi gizli günahlardır.
Kaynak: Dilaver Selvi / Kaynaklarıyla Tasavvuf / bkz: 27-31
